سفری متفاوت به وان

وان از هزاره اول پیش از میلاد، به نام تاریخی توشپا، پایتخت پادشاهی اورارتو از قرن نهم پیش از میلاد تا قرن ششم پیش از میلاد، و سپس به عنوان مرکز پادشاهی ارمنی واسپوراکان، شهر بزرگی بوده است. حضور ترکها در وان در نتیجه پیروزی سلجوقیان در نبرد ملازگیرت علیه امپراتوری بیزانس آغاز شد.

کاوش های باستان شناسی در استان وان نشان می دهد که سابقه سکونت انسان در این منطقه حداقل به 5000 سال قبل از میلاد می رسد. تپه تیلکیتپه که در حاشیه دریاچه وان و در چند کیلومتری جنوب قلعه وان قرار دارد، منبع اطلاعاتی درباره قدیمی ترین فرهنگ وان است.

وان، تحت نام باستانی توشپا، پایتخت پادشاهی اورارتویی در قرن نهم پیش از میلاد بود. استقرار اولیه در قلعه وان، نزدیک به لبه دریاچه وان و چند کیلومتری غرب شهر امروزی وان، شناخته می شود. در آنجا کتیبه هایی به خط میخی اورارتویی پیدا شده که مربوط به قرن هشتم و هفتم قبل از میلاد است. در کتیبه سه زبانه بیستون که به ترتیب داریوش بزرگ ایران حکاکی شده است، کشوری که در بابلی اورارتو نامیده می شود در فارسی باستان ارمنستان نامیده می شود.

این منطقه در قرن هفتم قبل از میلاد تحت کنترل اورونتیدها و در اواسط قرن ششم قبل از میلاد به سرعت تحت کنترل ایرانیان قرار گرفت. قلعه وان، واقع در خارج از مرکز شهر وان، یک کتیبه سه زبانه کلیشه‌ای از خشایارشا کبیر متعلق به قرن پنجم قبل از میلاد را بر روی یک بخش صاف از صخره، در نزدیکی قلعه نگه می‌دارد.

کتیبه در وضعیت تقریباً عالی باقی مانده است و در سه ستون 27 سطری به فارسی باستان، بابلی و ایلامی نوشته شده است. در سال 331 قبل از میلاد، وان توسط اسکندر مقدونی فتح شد و پس از مرگ او بخشی از امپراتوری سلوکیان شد. در اوایل قرن دوم پیش از میلاد، بخشی از پادشاهی ارمنستان بود. این شهر در زمان پادشاهی ارمنستان به مرکز مهمی تبدیل شد. در قرون اولیه قبل از میلاد، تا قرن سوم پس از میلاد به دست سلسله نوظهور اشکانیان افتاد.

به دنبال سقوط اشکانیان و پیدایش امپراتوری ساسانی، وان به تصرف این امپراتوری درآمد. در طول بیش از 700 سال جنگ‌های روم و ایران، برخی از جنگ‌ها در وان امروزی یا اطراف آن با خاک یکسان شدند. امپراتوری بیزانس برای مدت کوتاهی این منطقه را از سال 628 تا 640، پس از پیروزی در جنگ بین بیزانس و ساسانی تحت کنترل خود درآورد و پس از آن توسط اعراب مسلمان، که فتوحات خود را به عنوان استان آرمینیا تثبیت کردند، مورد تهاجم قرار گرفت.

افول قدرت اعراب در نهایت به حاکمان محلی ارمنی اجازه ظهور مجدد داد و سلسله آرتسرونی به قدرتمندترین آنها شد. آنها که در ابتدا وابسته به حاکمان پادشاهی آنی بودند، استقلال خود را در سال 908 اعلام کردند و پادشاهی ارمنی واسپوراکان را تأسیس کردند. این پادشاهی پایتخت خاصی نداشت و دربار با انتقال محل اقامت شاه از جایی به جای دیگر مانند شهر وان، وستان، آقتامار و غیره، دربار جابه جا می شد. در سال 1021، آخرین پادشاه واسپوراکان، کل پادشاهی خود را به امپراتوری بیزانس واگذار کرد. وان در زمان حکومت بیزانس Eva نامیده می شد.

هجوم ترکان سلجوقـی به واسپوراکان در دهه 1050 آغاز شد. پس از پیـروزی آنها در سال 1071 در نبرد منزیکرت، کل منطقه تحت کنترل آنها درآمد. پس از آنان، حاکمان محلی مسلمان ظهور کردند. وان برای یک دوره 20 ساله در اختیار سلطنت سلجوقیان آناتولی بود تا اینکه در سال 1240 توسط مغولها فتح شد. در قرن چهاردهم، وان در تصرف تیموریان بود و متعاقباً کنفدراسیونهای ترکمن کارا کویونلو و آک کویونلوها در اختیار داشتند.

در نیمه اول قرن پانزدهم، منطقه وان به سرزمین درگیری تبدیل شد، زیـرا امپراتوری عثمانی و امپراتوری صفوی همسایه ایران در آن مناقشه داشتند. صفویان در سال 1502 وان را به تصرف خود درآوردند. عثمانی ها در سال 1515 و در پی جنگ چالدیران شهر وان را تصرف کردند و برای مدت کوتاهی آن را در دست داشتند. صفویان مجدداً در سال 1520 آن را بازپس گرفتند، اما عثمانی ها در سال 1548 در جریان جنگ دیگر، آن را تصرف قطعی کردند. کنترل مجدد عثمانی بر وان در صلح آماسیا در سال 1555 انجام شد که پس از پایان جنگ با صوفی حاصل شد.

در سال 1604، صفویان به رهبری شاه عباس کبیر، وان را در کنار سایر مناطق از دست رفته در آناتولی شرقی بازپس گرفتند. با این حال، سرانجام کنترل عثمانی بر آن در سال 1639 با معاهده زهاب نهایی و قطعی شد. وان به دلیل قرار گرفتن در نزدیکی مرزهای امپراتوری ایران، روسیه و عثمانی و همچنین نزدیکی به موصل، نقش فزاینده‌ای در سیاست امپراتوری عثمانی ایفا کرد.